Dlaczego / po co?

Idea i potrzeba wczesnej diagnozy neurologopedycznej dziecka jest niewątpliwie efektem postępów w medycynie. Coraz więcej bowiem wiemy o rozwoju człowieka, poznajemy szczegóły kolejnych etapów życia embrionalnego, rozwoju płodu, a to pozwala na wczesne uchwycenie czynników, które mogą zaburzać prawidłowy rozwój dziecka już w życiu płodowym, a nawet wcześniej, na etapie planowania ciąży. Niestety, coraz więcej też dzieci rodzi się z wyzwaniami rozwojowymi, ale jednocześnie, stale rozwijający się postęp w medycynie, pozwala na ratowanie dzieci przedwcześnie urodzonych, z zagrożonych ciąż, dzieci z zespołami wad genetycznych, jak również dzieci zdrowych, u których na etapie wczesnego rozwoju mogą wystąpić czynniki ryzyka, zaburzające jego późniejszy, prawidłowy rozwój.

Celem wczesnej interwencji i wczesnego wspomagania rozwoju jest przede wszystkim:

• stworzenie okazji do aktywności ruchowej i poznawczej dziecka
• skierowanie rozwoju dziecka na właściwy tor, zapewnienie mu warunków do prawidłowego rozwoju emocjonalnego i społecznego
• pomoc rodzinie, jako element pośredniego oddziaływania na rozwój dziecka i profilaktyka wtórnych zaburzeń rozwoju wynikających z błędów wychowawczych

Ze względu na niesamowitą możliwość naszego mózgu, jaką jest jego plastyczność, która polega na umiejętności odbudowania utraconych funkcji w jednych obszarach, w innych obszarach mózgu oraz szybkiego tworzenia nowych połączeń nerwowych, diagnoza i terapia powinny być wdrażane jak najszybciej.

Czy moje dziecko jest dzieckiem z wyzwaniami rozwojowymi?

Jeśli zadajesz sobie to pytanie, spójrz, co może zakłócać rozwój dziecka? Sa to między innymi:

• czynniki socjalne (warunki mieszkaniowe, ekonomiczne)
• obciążenia genetyczne
• zakażenia wirusowe mamy w trakcie ciąży
• przyjmowane przez mamę leki
• uzależnienia (alkohol, narkotyki, papierosy)
• choroby matki, zwłaszcza w I trymestrze)
• przedwczesny poród (przed 38 tygodniem ciąży)
• z tzw. trudnych porodów
• z niedotlenieniem okołoporodowym

Na czym polega diagnoza:

• dla neurologopedy najważniejsze jest wyznaczenie programu terapii na podstawie precyzyjnej diagnozy umiejętności oralnych, dlatego początkiem procesu diagnostycznego jest właśnie **wczesna diagnoza odruchowych, prymitywnych noworodkowych i niemowlęcych reakcji oralnych, szczególnie u dzieci z ciąż o nieprawidłowym przebiegu, urodzonych z zespołem wad genetycznych, wcześniaków, dzieci z nieprawidłowym rozwojem funkcji pokarmowych i poznawczych
• najlepszym sposobem stymulacji OUN jest dbałość o prawidłowy przebieg prawidłowych funkcji fizjologicznych w obrębie aparatu mowy od urodzenia, a więc sposobu przyjmowania pokarmów i oddychania, pozycji spoczynkowych języka i warg oraz funkcji poznawczych

Ocena budowy anatomicznej narządów mowy

• noworodek ma specyficzna budowę aparatu oralnego, która umożliwia pobór pokarmu - cofniętą żuchwę (tyłożuchwie fizjologiczne) - co umożliwia dziecku wysuwanie, unoszenie i cofanie języka przy ssaniu oraz specyficzne ruchy stawu żuchwowo-skroniowego, stosunkowo małą przestrzeń jamy ustnej, bliskość podniebienia i nagłośni i nosowy tor oddychania
• ocenie poddaje się budowę anatomiczną warg, wałów dziąsłowych, języka, podniebienia miękkiego i twardego, wędzidełek (językowego, wargowych i policzkowych) Do najczęstszych zaburzeń anatomicznych obszaru oralnego należą ankyloglosja języka i wargi górnej. Prawidłowa budowa wędzideł, daje dostateczna ruchomość języka (prawidłowe uszczelnienie, wytworzenie podciśnienia przy ssaniu) i warg.

Współczesne badania wykazują ankyloglosję jako najczęstszą  przyczynę zaburzeń ssania.

Ocena odruchowych reakcji oralnych obejmuje:

• ssanie, połykanie
• szukanie
• kąsanie
• reakcja wymiotna
• odruchy wargowe
• wysuwania języka
• reakcja żuchwowa
• reakcja lateralna
• reakcja lizania
• reakcja akustyczno-twarzowa

Ocena prawidłowego toru oddychania

• oddychanie torem nosowym

Ocena sposobu karmienia:

• pierwsze karmienie noworodka jest punktem wyjścia do przyjmowania pokarmów i ruchomości przyszłych narządów mowy
• ma kolosalne znaczenie w budowaniu funkcji oddechowych
• ssanie jest doskonałym treningiem wszystkich mięśni obsługujących narządy mowy
• prawidłowe ssanie umożliwia wychodzenie z tyłożuchwia fizjologicznego
• daje możliwość wykształcenia się w przyszłości dojrzałego sposobu połykania

Diagnoza funkcji poznawczych:

• przebiega z zachowaniem norm rozwojowych
• w zależności od wyników diagnozy, program terapii dobierany jest indywidualnie, z uwzględnieniem potrzeb, dojrzałości oraz możliwości  dziecka, niekoniecznie zaś do wieku biologicznego. Szczególnie dotyczy to dzieci, u których rozwój określonych funkcji nie przebiega zgodnie z normami rozwojowymi.

Kilka kluczowych momentów, kiedy warto odwiedzić neurologopedę:

• do 3 miesiąca życia - kiedy reakcje odruchowe są najsilniejsze
• 6-8 miesiąc życia - badanie gotowości do rozszerzania diety i wprowadzanie nowych pokarmów
• ok 12 miesiąca życia - pierwsze słowa
• 18 miesiąc życia (ok 50 słów) a w 2 roku życia już do kilkuset- czas idealny żeby wyrównać ewentualne deficyty (jeśli nie ma innych zaburzeń)

Bibliografia:

M. Rządzka, Odruchy oralne u noworodków i niemowląt, diagnoza i stymulacja.Kraków 2019 D. Pluta-Wojciechowska, Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji, Bytom 2013 M. Rządzka, Wczesna interwencja logopedyczna u noworodków i niemowląt. Kontekst diagnostyczno-terapeutyczny W: Wprowadzenie do neurologopedii, red. A. Obrębowski, s401-418 E. Krajna, A. Żebryk-Stopa, Zasady postępowania terapeutycznego w neurologopedii, Tamże, s.419-424