Mowa, na którą tak bardzo jako rodzice czekamy, nie bierze się znikąd. To proces, który kształtuje się już w życiu prenatalnym, na bazie tak zwanych czynności prymarnych.

Już w 12 tygodniu życia płodowego dzidziuś otwiera i zamyka usta, rozpoczynając tym samym pracę mięśni biorących udział w późniejszym oddychaniu i ssaniu.

• 15 tydzień życia płodowego to czas kształtowania się strun głosowych
• około 17 tygodnia maluszek potrafi już ssać palec
• około 32 tygodnia osiąga zdolność koordynacji trzech czynności: oddychanie - ssanie - połykanie

To właśnie na bazie prawidłowo rozwiniętych funkcji oddechowych oraz prawidłowej funkcji jedzenia, picia i połykania, tworzą się warunki do rozwoju mowy.

Oczywiście, rozwój mowy przebiega wieloetapowo i wiele czynników ma niego wpływ, takich jak prawidłowo rozwijający się Ośrodkowy Układ Nerwowy, stopień rozwoju poznawczego, właściwe wykształcenie się narządów artykulacyjnych, fonacyjnych i oddechowych oraz sprawność ruchowa.

Dziś jednak chciałabym zwrócić uwagę, na oddychanie, jedzenie, picie, połykanie.

Oddychanie

Twój maluszek, już od pierwszych dni życia, powinien oddychać prawidłowo - torem nosowym, który kształtuje prawidłowe napięcie mięśniowe w obszarze ustno-twarzowym, ale również w całym układzie mięśniowym, ułatwia prawidłowe ułożenie języka w jamie ustnej, prawidłową pozycję warg, co jest jednym z kluczowych elementów prawidłowej artykulacji.

Nieprawidłowy sposób oddychania prowadzi do szeregu zaburzeń, między innymi:

• artykulacyjnych
• narządu żucia
• wad zgryzu
• wad postawy
• koncentracji i innych

Zauważyłaś, że Twój maluch ma uchylone usta podczas snu? Chrapie, ma bezdechy? Konsultuj!

Ssanie

Prawidłowe ssanie piersi lub smoka przy karmieniu butelką oraz połykanie. Najlepszym oczywiście i najbardziej pożądanym jest karmienie naturalne, podczas którego dziecko angażuje szereg mięśni, wytwarza odpowiednie ciśnienie, usprawnia prawidłowy tor oddechowy, ćwiczy ruchy języka, policzków, podniebienia, koordynuje oddychanie ssanie i połykanie. Te same mięśnie, za pomocą których dziecko ssie, są odpowiedzialne i biorą czynny udział w artykulacji. Zatem sposób karmienia niemowlaka jest związany z jego późniejszym rozwojem mowy -to jeden i ten sam aparat.

Jedzenie (najpierw ssanie, a później gryzienie, żucie) staje się wspaniałym treningiem ruchowym dla warg, podniebienia, języka i żuchwy. Codzienna czynność, a zmniejsza ryzyko występowania w przyszłości nieprawidłowej wymowy czy wad zgryzu.

Sygnałem, który może Cię zaniepokoić jest prężenie się maluszka, wypuszczanie brodawki, poranione brodawki, płacz przy karmieniu, wylewanie się mleka podczas ssania piersi lub smoka, ale również kolki - tutaj przyczyn może być kilka - skrócone wędzidełko, problemy z napięciem mięśniowym, zła pozycja karmienia - nie czekaj wtedy, konsultuj z neurologopedą, fizjoterapeutą, doradcą laktacyjnym-im wcześniej zdiagnozowany problem, tym szybciej przywrócona prawidłowa funkcja.

Gryzienie i żucie

Gryzienie zaczyna się wraz z pojawieniem się pierwszych zębów, ale do gryzienia przygotowuje się nasz maluch juz wcześniej, odgryzając kawałki chrupek, biszkoptów. Wraz z pojawieniem się zębów trzonowych, opanowując wcześniej ruchy na boki, które służyły dziecku do rozdrabniania pokarmu, zaczyna uczyć się żuć. Żucie jest najtrudniejsza umiejętnością w czasie jedzenia i dotyczy tylko najtwardszych produktów, którym nie wystarcza rozdrabnianie podczas gryzienia. Polega ono na utrzymywaniu kęsa pokarmu za pomocą języka i policzków między powierzchniami żucia górnych i dolnych zębów trzonowych. Pokarm jest rozcierany i kruszony za pomocą odwodzących, przywodzących i bocznych ruchów żuchwy.

Prawidłowe żucie pokarmu, dostarcza naturalnych bodźców do rozwoju narządu żucia. Dziecko nieprawidłowo żujące, ogranicza rozdrabnianie pokarmu do miażdżenia, niechętnie spożywa twarde pokarmy. Nieprawidłowe żucie prowadzi między innymi do klinowania się zębów oraz rozwoju wady w postaci zgryzu krzyżowego, czy tyłozgryzu. Bardzo często nieprawidłowe żucie prowadzi do utrwalenia się tzw. niemowlęcego (infantylnego, niedojrzałego) połykania, które polega na wsuwaniu płasko leżącego języka między zęby w momencie przełykania. Język wykonuje jedynie ruchy poziome w jamie ustnej. Taki typ połykania negatywnie wpływa na zgryz dziecka oraz na rozwój prawidłowej artykulacji.

Połykanie

W literaturze spotykamy dwa typy połykania - typ niemowlęcy (zamiennie infantylny lub niedojrzały) oraz dojrzały. Niemowlęcy typ połykania charakteryzuje się wysuniętym językiem w kierunku wargi dolnej przy połykaniu. Język jest wysunięty do przodu i umieszczony miedzy dziąsłami (jego koniec wystaje i styka się z wargami), żuchwa jest ustabilizowana przez mięśnie ustno-twarzowe, jak również przez kontakt języka z wargami. (T. Rakosi, I.Jonas, T.M. Graber: Orthodontic - Diagnosis. W: D. Pluta - Wojciechowska: Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji, s 102)

Dojrzały typ połykania charakteryzuje się ułożeniem języka w jamie ustnej w odpowiedniej pozycji-szeroki język wznosi się i układa w okolicy górnych dziąseł, a w trakcie połknięcia mięśnie języka przesuwają bolus pokarmowy w stronę tylnej części gardła, gdzie w skutek działania wielu mięśni następuje połknięcie. Połknięcie odbywa się przy domkniętych wargach, bez wysiłku.

W jaki sposób i kiedy następuje transformacja niemowlęcego sposobu połykania w dojrzały? Prof. D. Pluta-Wojciechowska wskazuje w swojej książce "Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji", że zmiany w sposobie połykania mają związek z przemianami strukturalnymi w obrębie narządu żucia, obniżania się krtani, wyrównaniem tyłożuchwia, co powoduje zwiększenie przestrzeni w jamie ustnej dla języka. Następuje to od ok 6 miesiąca życia dziecka, kiedy to dziecko coraz stabilniej osiąga pozycje wyższą w pozycji półsiedzącej, a następnie przechodzi do siedzenia i stania.

W jakim zatem wieku dziecko powinno połykać w sposób dojrzały?

Tutaj niestety nie ma jednoznacznej odpowiedzi, a opinie autorów są bardzo różne. Według prof. Pluty-Wojciechowskiej zakończenie procesu zmiany sposobu połykania następuje ok 3 roku życia i wiąże się z uformowaniem uzębienia mlecznego. Jednocześnie jednak, zwraca dosyć mocno uwagę na to, że inicjować prawidłowy, dojrzały typ połykania, poprzez pracę nad prawidłową pozycją języka (horyzontalno-wertykalna, tzw. kobrą) można zacząć wiele wcześniej.

W tym artykule skupiałam się na prawidłowym rozwoju czynności prymarnych.

Jeśli cokolwiek Cię niepokoi, konsultuj, pytaj, nie zwlekaj.

Prawidłowa funkcja jest podstawą prawidłowego rozwoju Twojego dziecka!